Hoe omgaan met victim blaming?

Zowel als leidinggevende, aanspreekpersoon integriteit of vertrouwenspersoon ben je een belangrijke schakel om de schadelijke gevolgen van grensoverschrijdend gedrag te beperken.

Een goede reactie van hen is een must. Een leidinggevende is een belangrijk aanspreekpunt na een incident en vertegenwoordigt op dat moment de werkgever.

Het is belangrijk dat een leidinggevende zich bewust is van de subjectieve impact van een incident. De indruk vanuit de leidinggevende kan verschillen van hoe de getroffene het incident ervaart.

Belangrijk is dat leidinggevende zich bewust zijn van enkele valkuilen. Ga daarom aan de slag met het Grenswijs ernstinschattend systeem. Zo gebruik je als team gemeenschappelijke criteria om de situatie in kaart te brengen.

Een eerste valkuil is dat grensoverschrijdend gedrag normaal is en zonder meer deel uitmaakt van de job.

Dan krijg je deze reactie bij de medewerker: grensoverschrijdend gedrag is hier normaal? En ik voel me slecht? Dan zal het wel aan mij liggen.

Een tweede valkuil is een stereotiepe opvatting over slachtoffers.

Wie slachtoffer wordt van grensoverschrijdend gedrag, heeft zich waarschijnlijke provocerend, onervaren, veeleisend, incompetent of autoritair gedragen. Waardoor die persoon dus het gedrag uitlokte.

Deze beschuldiging is voor het slachtoffer extra belastend. Dit kan zo ver gaan dat het slachtoffer hierin gaat geloven met zelfverachting tot gevolg.

Ook zorgt het verschijnsel ervoor dat het slachtoffer minder snel de openbaarheid opzoekt, uit schaamtegevoelens.

Het neerleggen van de schuld bij het slachtoffer is onder meer te zien bij het doorsturen van naaktfoto’s zonder toestemming, aanranding, en verkrachting.

Gedrag of kledingwijze van het slachtoffer wordt dan aangevoerd als aanstootgevend en een teken dat het slachtoffer 'er zelf om vroeg'.

In volgend filmpje zie je het ‘ze vroeg er om’-principe.

Een mogelijke verklaring voor ‘blaming the victim' is dat mensen zichzelf graag willen voorhouden dat wat iemand anders is overkomen henzelf niet zal overkomen.

De gedachte dat het slachtoffer het er wel zelf naar gemaakt zal hebben is immers makkelijker te verdragen dan de gedachte dat het iedereen zou kunnen overkomen.

Ook kan de zaak makkelijker worden afgedaan door te stellen dat het de eigen schuld is van het slachtoffer. De dader hoeft dan immers niet gestraft te worden.

Het is mogelijk dat men actief op zoek gaat naar wat het slachtoffer fout zou kunnen hebben gedaan, waarbij het gedrag van het slachtoffer onder een vergrootglas wordt gelegd.

Bij ernstige gebeurtenissen is het zaak om het sociale netwerk van het slachtoffer te mobiliseren. Steun vanuit de omgeving is veelal het meest heilzaam. Soms kan het zijn dat de omgeving op een veroordelende of beschuldigende manier reageert: ‘Je had dat kort rokje maar niet moeten dragen!’ of ‘Wat doe je daar alleen in het donker’ wanneer iemand wordt aangerand. ‘Je moet je niet laten doen door zo’n snotneus’ of ‘zo erg is het toch niet, ik zie geen wonde’ als reactie op iemand die een schop kreeg van een kind. Zo’n reactie strooit zout op de wonde en kan de verwerking en het herstel belemmeren.

Vang je zo’n reacties op? Ga in gesprek, wijs hen op de risico’s van deze uitspraken en geef hen meer uitleg over victim blaming.

Geef hen mee dat het ook normaal is dat slachtoffers vaak schuldgevoelens hebben. Slachtoffers van seksueel grensoverschrijdend gedrag zijn bovendien ook vaak bang om niet geloofd te worden.

Een negatieve reactie of onbegrip uit de omgeving versterken deze gevoelens. Leg in het geval ook zeker het mechanisme van fight, flight, freeze uit. Vaak denkt men "Ik heb mij niet verzet, dus het is zeker mijn schuld."

Ook bij sexting komt dit vaak voor. Men ziet online seksualiteit als ‘iets doms’ en gaat dus snel zeggen dat de persoon maar geen sexy foto’s had moeten maken en sturen.

Terwijl bij grensoverschrijdende sexting de verantwoordelijkheid net ligt bij de persoon die de foto zonder toestemming doorstuurt.

Luisteren, zonder te veel vragen te stellen, helpt. Gehoord en geloofd worden is waar het slachtoffer de grootste behoefte aan heeft.

Vraag hoe je kunt helpen. Hiermee geef je het slachtoffer de controle. Zelf boos reageren op de dader is logisch, maar schrikt af.

Probeer je er bewust van te zijn dat dit niet per se helpend of steunend is.

Slechts de helft van de mensen die ooit iets hebben meegemaakt, spraken erover. Er zijn dus heel veel ervaringen die aan niemand verteld worden.

Dat komt vaak uit angst dat ze niet serieus genomen zullen worden en dat de procedures niet eerlijk zouden verlopen.

Tegelijk schamen veel slachtoffers zich of beschuldigen ze zichzelf van wat er gebeurd is. Het is dus belangrijk dat iedereen de ruimte krijgt om een verhaal te doen en gehoord te worden.