Hoe omgaan met ontkenning en minimalisering?

Soorten ontkenning en minimalisering

Het woord ontkenning wordt vaak gebruikt wanneer men het eigenlijk over minimalisering heeft. Een pleger kan wat gebeurd is volledig ontkennen (“Ik heb het niet gedaan”, “Ik ken die persoon niet”), minimaliseren (“Het is fout wat ik heb gedaan, maar ...”) of rechtvaardigen (“Ik heb niks misdaan, want ...”).

De pleger kan de gepleegde feiten ontkennen of minimaliseren:

• Het seksuele aspect van de feiten: “De aanrakingen waren niet seksueel bedoeld, ik hielp enkel bij het naar het toilet gaan.” of “Wat ik deed had niets met seks te maken, het was maar een spel.”
• Het misbruikkarakter: “We speelden ‘waarheid, durven of doen’, het was een spelopdracht en geen misbruik.”
• De gevolgen voor het slachtoffer: “De ander zal na een tijdje wel vergeten wat er gebeurde en er niet meer aan denken.”

De pleger kan het eigen gedrag ontkennen of minimaliseren:

• Verantwoordelijkheid: “Het was misbruik en dat heeft gevolgen, maar ik ben er niet verantwoordelijk voor, ik was enkel aan het filmen."
• Vroeger was ik anders: “Het was verkeerd van mij, maar dat was vroeger, nu zou ik dit niet meer doen, want ik ben al veranderd.”
• Mogelijkheid om te veranderen: “Het was niet oké van mij, maar extra begeleiding heeft geen zin, want ik ben zo en ik kan niet veranderen.”
• Bewustzijn: de pleger geeft aan dat er waarschijnlijk iets gebeurd is, maar dat die het zich niet meer herinnert. Effectieve geheugenproblemen kunnen ook voorkomen: een black-out doordat het plegen van het (seksueel) grensoverschrijdend gedrag zo stressvol was (dissociatie), door middelengebruik (bijvoorbeeld alcohol of drugs) of psychose.

Er zijn verschillende soorten ontkenningen:

• De partiële ontkenning: de pleger geeft sommige feiten toe, andere niet.
• De verbrokkelde ontkenning: afhankelijk van tegen wie de pleger het verhaal doet (justitie, vrienden, hulpverlening) verandert het verhaal.
• De terechte ontkenning: een pleger kan ten onrechte beschuldigd worden van seksueel grensoverschrijdend gedrag.

Waarom ontkent iemand?

• De pleger wil of kan niet met het gedrag stoppen en hoopt met rust gelaten te worden.
• De pleger heeft angst voor negatieve evaluatie door anderen en schaamt zich voor het gestelde gedrag.
• De pleger is bang voor de negatieve gevolgen van het bekennen, bijvoorbeeld justitiële gevolgen.
• De pleger heeft angst voor verlies van aandacht en waardering naar anderen, zoals niet meer naar huis mogen, uitgesloten worden, angst de voorziening te moeten verlaten.

Ontkenning bij personen met een beperking

Personen met een beperking ontkennen vaker vanuit het idee dat ze hier mee weg komen: “Als ik zeg dat het niet gebeurd is, dan is het niet gebeurd, anderen hebben niet door dat ik lieg.” Ze hebben het ook moeilijker met het reflecteren op hun eigen gedrag. Het beeld dat ze van zichzelf hebben, matcht soms niet met het beeld dat de buitenwereld van hen heeft. Ze hebben weinig inzicht in eigen vaardigheden en beperkingen, waardoor sommigen hun eigen kunnen hoger inschatten dan wat zij in werkelijkheid (aan)kunnen. Door dit tekort aan reflectieve vaardigheden, kunnen zij het gestelde gedrag onderschatten en hierdoor minimaliseren en/of ontkennen. Wees dus alert voor overschatting. Misschien kunnen ze hun eigen gedrag niet realistisch inschatten. Het is mogelijk om eigen gedrag niet vaardig en realistisch in te kunnen schatten. Stel zo nodig je verwachtingen bij.

Hoe ga je beter niet om met ontkenning

Fixeer je niet op het doorbreken van ontkenning als eerste en belangrijkste doelstelling. Als de persoon ertoe komt om de feiten te benoemen, zet hij of zij maar echt een stap vooruit als dit gebeurt vanuit zichzelf en met een houding die past bij het nemen van verantwoordelijkheid.

Het duurt soms een hele tijd voor betrokkenen bereid zijn om over hun feiten te spreken. Overtuig de pleger niet via allerlei confronterende of dwingende methoden en introduceer niet nog meer schaamte. Dit versterkt de ontkenning.

Hoe ga je beter wel om met ontkenning

Belang van de werkrelatie

Neem je tijd om een goede samenwerking en vertrouwensband op te bouwen. Heb respect voor de zelfbepaling en individualiteit van de persoon. Hanteer een niet-veroordelende houding. Ga in contact vanuit echtheid en authenticiteit.

Eigen houding

Start het gesprek vanuit oprechte interesse en geef aan dat je op zoek wil gaan naar wat de persoon nodig heeft om dergelijk gedrag niet meer te stellen (en dus zelf ook niet meer in de problemen te komen). Wees open en present en gun de ander het voordeel van de twijfel. Creëer een context waarbinnen hij/zij met zijn/haar verhaal mag komen.

Motivationeel werken

Essentieel voor een motiverende gespreksvoering is een empathische stijl. Zorg voor een accepterende houding en ga uit van de overtuiging dat ambivalentie tegenover gedragsverandering normaal is. Vanuit deze accepterende houding help je de persoon om zijn ambivalentie te overwinnen en te veranderen. De weerstand wordt als het ware erkend en onderzocht.

Taalgebruik

Let erop om in je taalgebruik niet veroordelend te zijn. Spreek bijvoorbeeld over “de feiten waar je van beschuldigd werd” en niet over “de feiten die je hebt gepleegd”.

Overloop voor- en nadelen van ontkenning

Sta stil bij de vraag welke mogelijke negatieve effecten zijn wanneer iemand bekent. Uit de ontkenning stappen, is vaak ook een proces van het afwegen van kosten en baten. Mensen hebben vaak veel te verliezen bij het doen van hun verhaal en veel te winnen bij het volhouden van de ontkenning.

Geef uitleg over ontkenning als normaal psychologisch mechanisme

Hou rekening met de maatschappelijke kijk en taboes omtrent seksueel grensoverschrijdend gedrag. De afkeuring en veroordeling zijn vaak prominent aanwezig. Ook wanneer het seksueel grensoverschrijdend gedrag al jaren geleden plaatsvond of wanneer de jonge pleger berouw toont. Dit zorgt voor hoge drempels om het gestelde seksueel grensoverschrijdende gedrag te erkennen.

Boodschap rond het construeren van een verhaal

Geef de boodschap dat wanneer er extra elementen van het verhaal naar boven komen, je dat niet beschouwt als liegen. Geef aan dat het verhaal mag veranderen doorheen de tijd.

Narratief werken

Vaak is het zo dat mensen die stoppen met het plegen van seksuele feiten (desistentie) zichzelf percipiëren als een goed persoon. Zij bouwen voor zichzelf vaak een verhaal op waarbij hun zelfwaarde intact blijft. De gestelde feiten worden vaak herschreven als een ontsporing van gedrag en niet als determinerend voor hun persoon: "Ik zie mezelf niet als een verkrachter" >< "ik ben een verkrachter". Een positief en hoopvol narratief draagt hierdoor ook bij tot een hervalvrij leven.

Bron: Praktijkgids seksualiteit en grenzen (2022). YUNECO CARO-I.T.E.R.: Clijsters, A., Daelemans, S., De Pourcq, C., Duquet, N., Neirynck, B., Wilson, S.