Observatiecriteria en vragen om het gedrag helder te krijgen

Toestemming

Observeer het gedrag

• Kunnen betrokkenen communiceren? Zien/horen ze elkaar voldoende? 
• Is er voldoende veiligheid? 
• Geven ze signalen die kunnen wijzen op wel/geen toestemming? 
• Vragen ze of het oké is? Geven ze de ander tijd om te reageren? 
• Geven ze signalen van ongemak, angst of afkeer? 
• Is er sprake van ‘freezing’ of onverschilligheid?  
• Reageren ze boos of geagiteerd?

Richtvragen in gesprekken

• Heb je hier een goed gevoel bij? 
• Wil je dat dit gebeurt? 
• Wat verwacht je dat er gaat gebeuren?  
• Wat zou er gebeuren als je zou weigeren?  
• Heb je aangegeven dat je het oké vond? 
• Kon je reageren? 
• Vind je het belangrijk dat de ander akkoord gaat? 
• Heb je het akkoord van de ander gehoord of gezien?  Waaruit kan je dat afleiden?  
• Hou je er rekening mee dat de ander kan weigeren? 
• Doe je wat je bent overeengekomen, of wijk je daarvan af? 

Vrijwilligheid

Observeer het gedrag

• Zien betrokkenen er ontspannen en tevreden uit? 
• Is één van de betrokkenen geneigd anderen ter wille te zijn? Vertoont hij/zij aanklampend gedrag? 
• Observeer je negatieve emoties? 
• Is één van de betrokkenen verleid met materiële beloning of geld? 
• Is er verbale druk of geweld uitgeoefend? 
• Is er sprake van manipulatie? Chantage? Misleiding? 
• Is er fysiek geweld gebruikt (duwen, trekken, roepen)? 
• Is er een wapen gebruikt? 
• Heb je voldoende zicht op de werkelijke situatie?  
• Gedraagt de persoon zich anders dan anders? 
• Is er een vorm van verzet? 
• Is de betrokkene verrast, geschrokken, boos?

Richtvragen in gesprekken

• Voel je dat je dit echt wil? 
• Voelt de ander dat hij/zij dit echt wilt? 
• Heb je het gevoel dat het oké is om dit te doen/toe te laten?  
• Was er keuze? 
• Was je voorbereid of was dit bij verrassing?  
• Heb je het gevoel dat weigeren oké is? 
• Heb je het gevoel dat je een beetje druk moet uitoefenen? 
• Ben je blij? Ben je bang? 
• Heb je de ander bang gemaakt/heeft de ander jou bang gemaakt? 
• Zou er iets gebeuren als je weigert? 
• Heb je aangedrongen/heeft de ander aangedrongen? Hoe? 
• Heb je een beloning beloofd of gekregen? 
• Wat zou er gebeuren als de ander weigerde? 
• Was het leuk, plezierig? Wat was plezierig? 
• Was het niet fijn? Wat was niet fijn?  

Gelijkwaardigheid

Observeer het gedrag

• Is er sprake van een groot verschil in macht?  
• Is er sprake van misbruik van de zwakke positie of situatie van één van de betrokkenen?
• Is er sprake van een groot verschil in positie binnen de groep? 
• Is er een inspanning gebeurd om ongelijkwaardigheid te creëren (afhankelijkheid, schuld, isolatie, zwijgplicht)? 
• Is er opvallende ongelijkwaardigheid in termen van fysieke kracht, biologische ontwikkeling, mentale rijpheid of intelligentie? 
• Is er opvallende ongelijkwaardigheid in termen van seksuele ervaring? 
• Is er ongelijkwaardigheid in termen van positie, status, populariteit of macht? 
• Is er ongelijkwaardigheid in aantal? 
• Is er overwicht door omstandigheden?

Richtvragen in gesprekken

• Wie heeft het hier voor het zeggen? 
• Moet de ander luisteren naar jou? 
• Wat heb je gedaan om elkaar te helpen? 
• Was één van jullie in een zwakkere positie? 
• Was één van jullie de baas? Of hebben jullie beiden evenveel te zeggen in deze situatie?
• Wie nam het initiatief? 
• Heb je het gevoel dat je tegen de ander op kan? 
• Begrijp je wat de ander bedoelt? Denken jullie er gelijkaardig over? 
• Is er een verschil in privileges?

Ontwikkelings- of functioneringsniveau

Observeer het gedrag

• Is er nog gedrag aanwezig dat thuishoort bij een jongere leeftijd? 
• Kan de persoon dit gedrag aan, is er voldoende bekwaamheid, competenties, zelfsturing? 
• Hoe is het met het normbesef? 
• Hoe autonoom kan de persoon handelen?  
• Wat is het inschattingsvermogen van de cliënt? 
• Is er voldoende stabiliteit? 
• Is er genoeg zelfcontrole, zijn er mogelijkheden tot reflectie?  
• Zijn er voldoende leerervaringen? 
• Zijn de verwachtingen realistisch? 
• Heeft de persoon het er lastig mee? 
• Kan ik het gedrag begrijpen vanuit de persoon zijn/haar ontwikkelingsniveau?  
• Heeft een beperking (cognitief, emotioneel, fysiek, sociaal) invloed op wat de persoon aankan? Welke? 
• Zijn er zorgen omtrent de toestand (verslaving, andere problematieken)? 
• Zijn er zorgen in verband met de persoonlijkheid (agressie, recidive)? 
• Zijn er zorgen omtrent kwetsbaarheid (slachtoffer, niveau, leerbaarheid, mondigheid)?

Richtvragen in gesprekken

• Heb je zicht op welke ervaringen bij welke leeftijd horen? 
• Welke ervaringen heb je zelf? Hoe en met wie? 
• Wat heb je anderen al zien doen? 
• Wat heb je andere volwassenen al zien doen? 
• Hoe voel je je hierbij? 
• Waar ben je zelf mee bezig op vlak van seksualiteit?  
• Welke verwachtingen heb je van dit gedrag? 
• Zijn er zaken die je zou willen vragen/weten? 
• Is er iets waar je mee zit?  
• Heb je ergens schrik of angst voor? 
• Heb je zicht op mogelijke risico’s? 
• Heb je zicht op hoe je risico’s kan verkleinen? 
• Hoe denk je het aan te pakken? 
• Hoever wil je gaan, waar ligt voor jou de grens? 
• Hoe ga je die grens bewaken? 
• Wat heb je nodig om meer autonoom te worden?

Context

Observeer het gedrag

Hebben de betrokkenen inzicht in sociale regels? 

• Krijgen ze in hun milieu (thuis of residentieel) de kans om te leren over sociale normen? 
• Is er sprake van overbescherming? 
• Is er sprake van slordigheid of onvoorzichtigheid?  
• Hebben ze de gelegenheid tot privacy? 
• Wordt seksueel experimenteergedrag afgeremd of gestimuleerd? 
• Is dit een risicovolle context voor de persoon? 
• Is er individuele aandacht en informatie op niveau van de persoon? 
• Is er steun vanuit de familie? 
• Zijn er duidelijke en expliciete regels over welk gedrag in die context mogelijk is? 
• Is er een context waar ze ervaringen kunnen opdoen in alle privacy? 
• Laat de context experimenteren toe? 
• Is er privacy mogelijk? 
• Heeft men zich onttrokken aan toezicht? 

Richtvragen in gesprekken

• Heb je zicht op de mogelijke risico’s in deze context? 
• Weet je waar je terecht kan met je vragen? 
• Heb je het gevoel dat je voldoende wordt gesteund en beschermd bent door de context? 
• Ken je de regels over wat wel en niet mag hier en in andere situaties? 
• (Voor seksuele situaties) Heb je je afgezonderd zodat anderen je niet konden zien? 
• Heb je voor voldoende veiligheid gezorgd? Hoe? 
• Heb je erover gewaakt dat je niet kon gestoord worden? Hoe? 
• Ken je de regels over wat wel en niet mag hier? 
• Zijn er plaatsen waar je dit wel mag doen? Welke? 
• Kan je terecht met je vragen over seksualiteit?  

Impact

Observeer het gedrag

• Zijn er negatieve gevoelens of gevolgen? 
• Zijn er kwetsuren? 
• Zijn er dingen stuk? 
• Wordt de persoon gepest of geïsoleerd om zijn/haar/hun gedrag? 
• Is er verwarring, paniek of angst? 
• Is er een gevaar voor de gezondheid? 
• Is er een sociaal nadeel of voordeel? 
• Is de persoon gekwetst, verdrietig, bang of stil? 
• Is de persoon boos, gefrustreerd of agressief? 
• Is er winst of schade door het gedrag? 
• Is er risico op misbruik van vertrouwen? 
• Is er een mogelijk ander gevaar?

Richtvragen in gesprekken

• Hoe heb jij de situatie ervaren?  
• Hoe was het voor jou? 
• Wat dacht en voelde je? 
• Heb je er positieve of negatieve gevoelens bij? 
• Voel je spijt, schaamte, schuld of verdriet? 
• Heb je pijn of ben je ongerust over de gevolgen? 
• Ben je blij? Voel je je hier goed bij? 
• Ben je tevreden over wat er is gebeurd? 
• Voel je je veilig en heb je een gevoel van controle over de situatie? 
• Ben je gerust over de gevolgen en effecten? 
• Zijn er mogelijk negatieve gevolgen voor anderen?  
• Hoe zie je de toekomst?