Verloop en tijdsverloop van agressief gedrag
Acuut agressief gedrag ontstaat plots of is van korte duur. Chronisch agressief gedrag heeft een terugkerend patroon in de tijd en is meestal gerelateerd aan een onderliggende psychopathologie.
Dit onderscheid maakt een belangrijk verschil voor je reactie. Reageer je op acute agressie? Richt je dan vooral op het agressieve gedrag. Gaat het om chronische agressie? Richt je dan ook op de onderliggende problematiek.
Een piekvormig, grillig of vlak verloop?
Agressief gedrag vanuit frustratie kent een opbouwend verloop
Frustratieagressie is een aanval of verdediging vanuit opgestapelde frustratie, gevoelens van onmacht, ontgoocheling, ergernis of gekwetstheid.
De frustratie kan een tijdje opstapelen en naar aanleiding van een ogenschijnlijk klein feit ineens heel groot worden. De persoon verliest de controle over de situatie en de emotionele bom ontploft. Dat kan onder de vorm van bijvoorbeeld schelden, roepen, tieren, brullen, smijten met voorwerpen, kapot maken van materiaal, spugen en slaan naar personen.
Agressief gedrag vanuit emoties of frustraties is een spontane en ongecontroleerde en dus onvoorspelbare reactie, die iedereen kan overkomen. Het is de spreekwoordelijke druppel die de emmer doet overlopen.
Het belangrijkste kenmerk is de echte, onvervalste boosheid. Je voelt dit intuïtief aan.
Frustratieagressie stapelt op en ontploft plots
Het gedrag en adrenalinepeil bij de dader verloopt volgens een Gauss-curve met mogelijke uitschieters.
Bij frustratieagressie is er altijd een oorzaak. De agressor benoemt ze in de uitbarsting. Bij deze agressie is het de kunst om goed te luisteren naar de oorzaak. Meestal ligt de aanleiding voor frustratieagressie in regels, afspraken, begrenzing of gedragscorrectie. Het agressieve gedrag kan gericht zijn tegen jou als persoon. Maar even goed krijg je de agressie over je heen omdat jij het systeem, de instelling, de regelgeving of de autoriteit vertegenwoordigt. Of omdat de interactie met jou net die laatste druppel was.
Het crisisontwikkelingsmodel beschrijft het verloop van een agressie-incident vanuit frustratie in vijf fasen. Elke fase kent specifieke signalen en gedragingen bij de persoon die agressief gedrag stelt of dreigt te stellen. Deze helpen je om je reactie gepast af te stemmen. Het model geeft per fase tips en handvatten om het incident te de-escaleren of te stoppen.
Instrumenteel agressief gedrag kent een vrij vlak verloop
Bij instrumentele agressie of proactieve agressie gaat de persoon in de aanval of verdediging om anderen onder druk te zetten en zo zijn doel te bereiken of zijn zin te krijgen. De persoon zet de agressie doelgericht en rationeel in als een berekend machtsmiddel.
De agressor wil controle, ‘de baas’ zijn, zijn zin krijgen of zijn mening opleggen. Tegelijk heeft hij zichzelf in de hand en controleert hij zijn gevoelens.
Het gedrag en adrenalinepeil bij de dader kent een vrij vlak verloop. Hij weet goed waar hij mee bezig is.
Instrumentele agressie is berekend en wordt doelgericht ingezet
Toont hij heftige emoties? Dan zijn ze onecht en gespeeld. Maar vaak passeren eerst andere pogingen de revue: vleierij, lief of zielig doen, hulpeloosheid. Ook koud en kil blijven en dreigementen inzetten, is goed mogelijk. Ten slotte kan hij ook net zijn reputatie als ‘agressieveling’ inzetten om je bang te maken.
Typisch voor instrumentele agressie is dat de agressor uitzoekt voor welke emotie jij gevoelig bent. Hij beheerst zijn gedrag, zoekt naar de juiste hoeveelheid agressie om de nodige spanning, angst of onzekerheid bij jou op te wekken.
Duidelijke vormen van instrumentele agressie zijn dreigementen en intimidatie. De agressor suggereert dat jou of je omgeving iets nadeligs of verschrikkelijks zal overkomen als je niet meewerkt.
Weet dat de agressor die suggestie enkel zal uitvoeren als dat zinvol is. Lees: als hij werkelijk denkt dat hierdoor zijn doel dichterbij komt. Meestal zal hij zijn risico’s beperken en daarom goed letten op jouw reacties: als hij te veel agressie inzet, kan dat tegen hem keren. Hij probeert je vooral bang te maken en vermijdt de kans dat hij zelf beschuldigd wordt van een misdrijf. Het kan gaan om directe of indirecte bedreigingen: zijdelings een wapen laten zien, met zijn kwalijke reputatie zwaaien, bedreigende of obscene gebaren maken, op voorwerpen of meubilair slaan,... . Zelden worden de dreigementen echt uitgevoerd en wordt er schade berokkend.
Dat wil natuurlijk niet zeggen dat je de dreigementen niet serieus moet nemen. Want hoe weloverwogen en doelgericht iemand dreigementen ook inzet, instrumentele agressie kan omslaan in frustratieagressie.
Veel hangt af van de mate van zelfcontrole van de agressor en of je hem al dan niet beledigt. Respect blijft ook in deze omstandigheden een belangrijke basishouding. Zo houd je zijn eigenwaarde in stand. Krijgt hij de indruk dat hij gezichtsverlies lijdt of niet gerespecteerd wordt, frusteer je hem en verhoog je de kans dat zijn gedrag doorschiet naar frustratieagressie.
Maar onthoud: respect voor de persoon betekent niet dat je hem om zijn agressieve gedrag waardeert.
Ongecontroleerd agressief gedrag kent een grillig of piekvormig verloop
Bij ongecontroleerde agressie wordt de agressie ongeremd geuit. De agressor heeft geen controle (meer) over zijn eigen gedrag. Misschien is er net iets heel traumatisch gebeurd en zijn de emoties zo overweldigend, dat de persoon volledig uit zijn dak gaat. Maar soms lijkt er geen logische reden te zijn voor de zware agressieve uitval. Vaak ontstaat het vanuit een bepaald ziektebeeld (hersenletsel, genetische afwijking, psychiatrische aandoening…) of door middelengebruik (medicatie, alcohol, drugs…).
Het is belangrijk dat je herkent wanneer je met deze soort agressie te maken hebt. Want eens de controle kwijt, zijn mensen vaak ongekend sterk en voelen ze geen pijn. In dat geval heb je weinig of geen directe invloed op de persoon. Het verloop van het agressieve gedrag is heel onvoorspelbaar. De agressor is niet voor rede vatbaar. Hij heeft geen oog voor de situatie of voor jouw lot als slachtoffer. Daardoor kan jouw veiligheid, die van eventuele derden en die van de agressor zelf plotseling ernstig in het gedrang komen. Vaak is je enige doel hier: schade voorkomen of beperken.
Ongecontroleerde agressie kent een onvoorspelbaar verloop
Traumatische ervaringen, onverwacht heel slecht nieuws vernemen of hevige pijn kunnen leiden tot extreme emoties, uitgedrukt met plots agressief gedrag
Ook interessant
Elke 2 maanden een nieuwe situatie in je mailbox?
Leer zo situaties inschatten op grensoverschrijdend gedrag.
Partners
