Het Vlaggensysteem gebruiken bij superdiverse groepen

De criteria van het Vlaggensysteem geven je houvast om het gesprek aan te gaan over seksueel gedrag.

Let op dat je als begeleider niet jouw blik op seksualiteit poneert als het enige referentiekader. Geef in de begeleiding genoeg ruimte aan mogelijk andere invullingen van seksualiteit.

Het helpt als je organisatie een beleid over seksualiteit heeft uitgewerkt. Dat geeft je als begeleider een kader waarbinnen je handelt en waar je naar kan verwijzen.

Het Sensoa Vlaggensysteem hanteert zes criteria om op een meer objectieve manier af te wegen of gedrag aanvaardbaar is of niet. Die criteria zijn het product van jarenlang veldonderzoek en het bestuderen van diverse bronnen.

Toch kunnen we er niet van uitgaan dat deze 6 criteria voor iedereen even herkenbaar en bindend zijn. Mensen kunnen om allerlei redenen een inschatting maken die hiervan afwijkt.

Hoe kijken jongeren naar de criteria van het Vlaggensysteem? Hun antwoorden tonen een grote diversiteit bij de invulling van de criteria.

• “Seksualiteit onder de 16 jaar kan niet, dat is te jong.”
• “Een 16-jarige en een 30-jarige kunnen een relatie hebben, een leeftijdsverschil is niet per se een probleem.”
• “Als de omgeving het weet, is er een groter probleem. Dat maakt de situatie ernstiger.”
• “Impact is respect en kan je opdelen in zelfrespect en groepsrespect, de eer, de naam van de familie.”
• “Een meisje moet toestemming geven en zal niet proactief initiatief nemen.”
• “Wij zijn echt nooit alleen. Probeer dan maar eens een goede context te vinden.”
• “Zelf iets kunnen beslissen’ is voor mij minder belangrijk dan mijn respect voor mijn ouders.”

Onze maatschappij evolueert en de omgangsregels zijn niet voor iedereen even duidelijk. We moeten rekening houden met diverse interpretaties. Mensen hebben het recht op een eigen interpretatie.

Ook als begeleider hebben we het recht om te twijfelen, te aarzelen, te peinzen, te wankelen, om niet altijd consequent en rechtlijnig en stellig en onwrikbaar te zijn. Maar we hebben ook de verantwoordelijkheid om mensen inzicht te laten krijgen in wat oké seksueel gedrag is en wat niet.

Begeleiders van groepen met veel diversiteit voelen zich vaak onzeker over hoe ze dit moeten aanpakken. Enkele voorbeelden en enkele suggesties zetten je op weg.

Je kan aan je groep vragen welke criteria ze herkennen die ook in de Koran belangrijk worden gevonden. Vraag hen welke voorwaarden zij zelf stellen voor oké gedrag.

Wanneer is het volgens de Koran wel aanvaardbaar? En zijn de criteria daarbij mogelijk een leidraad?

Verken hoe de jongeren de criteria interpreteren:

• Toestemming: “Wat betekent dat voor jou? Wat is een goede manier om te checken of de ander het oké vindt? “
• Vrijwilligheid: “Zelf kunnen beslissen over op wie je verliefd wordt is voor velen heel belangrijk. Hoe is dat voor jou?”
• Context: “Wat is voor jou een ‘goede’ plaats voor liefde, kussen, seks, …?”
• Impact: “Is dit gedrag gevaarlijk voor jezelf of de ander? Bijvoorbeeld ‘ik zak op de sociale ladder’, ‘ik verlies de waardering van mijn ouders’, ‘ik kan er stress door ervaren’, …?"

Probeer out of the box te denken, niet alleen vanuit je eigen referentiekader.

Stel je de vraag waarom dit meisje hier mee instemt:

• Iemand kan ook vrijwillig toestemming geven om bepaalde regels te volgen. Belangrijk om te onderzoeken is hoe vrijwillig deze keuze is, en in welke mate er druk wordt uitgeoefend.
• Het kan ook zijn dat het meisje geen zicht heeft op wat andere keuzemogelijkheden zijn, je kan helpen om die te verkennen.

Hou bij dit voorbeeld ook rekening met andere mogelijke verklaringen.

Misschien gaat het om een jongen die het in het algemeen moeilijk heeft met sociale contacten, of met grenzen. Het kan een uiting zijn van onhandig omgaan met relaties. Belangrijk is jezelf de vraag stellen wat dit gedrag over hem vertelt.

Hou daarbij alle opties open en niet enkel de verklaring vanuit zijn "cultuur".

Binnen die ruimere blijk kan je ook de vraag stellen welke invloed dit manbeeld zou kunnen hebben op het niet kunnen horen van de afwijzing.

Ook voor het meisje kan het zinvol zijn om te kijken hoe ze duidelijk neen kan zeggen zonder het zelfrespect van de jongen geweld aan te doen.

Leg in een gesprek met de jongen uit vanwaar bepaalde regels en afspraken komen, en waarom begrenzing nodig is: “Dit is een plaats waar iedereen zich ok moet voelen, we moeten dus begrenzen als iemand het gevoel heeft dat over de grens wordt gegaan. Dat zouden we ook voor jou doen.”

Mensen hebben verschillende ideeën en maken eigen keuzes. Je hoeft niet akkoord te gaan met de keuzes van een ander of ze na te volgen.

Het kan zijn dat iemand negatieve emoties heeft rond de keuzes van anderen. Maar dat neemt de vrijheid van die andere niet weg.

In dit soort situaties kan reflectie helpen: nadenken over man- en vrouwbeelden, over de correcties en uitsluiting waar mensen die afwijken van de doorsnee norm mee te maken krijgen.

Leg daarbij linken met andere vormen van discriminatie. Zowel bij discussies over het gebruik van het woord ‘neger’, de hetze rond ‘zwarte piet’, het niet oké vinden dat mensen op hetzelfde geslacht kunnen vallen, gaat het erom dat een groot deel van de bevolking duidelijk aangeeft dit niet oké te vinden.

Als de referentiekaders botsen, benoem wat niet universeel is en wat hier geldt als specifieke regel: “Ik merk dat je het niet fijn vindt als mensen op iemand van hetzelfde geslacht verliefd zijn, maar hier maakt dat geen verschil. Iedereen is hier gelijk.”

Houd rekening met verschillende ideeën, maak het leefbaar voor iedereen.

Probeer verschillende denkpistes open te houden. Denk na over de mogelijke drijfveren en vertrek vanuit het begrip tonen voor haar keuze. Vervolgens kan je verder doorvragen.

Toon begrip voor de precaire situatie van het meisje. Zo kan het zijn dat deze relatie het meisje echt kan vooruithelpen. “Het is oké dat je een manier zoekt om je eigen positie vooruit te helpen.

Verder kan je haar stimuleren tot nadenken:

• Maar zo’n groot leeftijdsverschil en zo’n afhankelijkheid zijn niet oké. Wat zijn alternatieven?”
• Kiezen kan je doen als er evenwaardige keuzeopties zijn. Zijn deze er voor dit meisje?
• Hoe vrijwillig is deze keuze? Geld is macht, wat gebeurt er als je daar te afhankelijk van wordt?
• In welke mate is het meisje handelingsbekwaam en kan zij de gevolgen van deze keuze voldoende overzien?

In dit voorbeeld zie je dat de jongeren het moeilijk vinden om in te schatten wat de grenzen zijn van de ander. Hun onderliggende leernood is de grenzen van een ander te leren herkennen en de wensen van een ander te bevragen.

Het helpt als je duidelijk benoemt wat oké is (‘Ik begrijp dat je wil contact zoeken met meisjes’), maar ook benoemt wat niet oké is (‘Ze gaven je geen toestemming om hen fysiek aan te raken’).

Een belangrijke stap die men vaak vergeet, is het vervangen van het grensoverschrijdend gedrag door aanvaardbaar gedrag. (Hoe kan je bij de ander de check doen om te zien wat die ok vindt?’).

Hoe kan je op een acceptabele manier contact leggen, zodat je kans op succes veel groter wordt?

Deze vragen kunnen alvast helpen om het perspectief van de jongere te verkennen:

• Gebeurtenis: Kan je mij vertellen wat er toen net gebeurde?
• Gedachten: Wat vind jij daarvan?
• Gevoelens: Wat doet dat met jou?
• Gedrag: Hoe ga je daarmee om?
• Zorgen: Waar maak jij je zorgen om?
• Empathie: Hoe denk je dat de andere(n) zich daarbij voelde(n)?
• Steun: Kan jij dit met iemand bespreken?

Meer weten?

• Ella vzw biedt vormingsmateriaal en opleidingen aan over hoe in te zetten op de kruispunten tussen gender en etniciteit.
• OTA biedt interculturele bemiddeling & coaching in hulpverlening door adviserende consults, vorming en coaching over ‘hulpverlening aan jongeren en gezinnen met een migratieachtergrond’.
• Merhaba vzw is een beweging voor mensen met roots in de Maghreblanden, Midden-Oosten, Turkije die zich aangetrokken voelen tot mensen van dezelfde sekse en/of vragen hebben over hun seksualiteit of genderidentiteit.
• Lees hier de bachelorproef van Samira Azeroual over de seksuele opvoeding binnen moslimgezinnen.
• Pimento biedt vormingen aan jongeren aan. Lees meer over hun aanpak in concrete situaties in de brochure ‘What The Faq’.