Het artikel ‘Psychiatric ward design can reduce agressive behavior’ omschrijft een model met tien maatregelen om afdelingen zo te ontwerpen dat ze stress en agres­sief gedrag verminderen. De aanbeveling luidt om meer­dere maatregelen uit de verschillende categorieën door te voeren in het ontwerp van een afdeling.

Een Zweeds ziekenhuis testte de principes uit en hield bij de nieuwbouw rekening met negen van de tien maatrege­len. Het nieuwe ontwerp zorgde wel degelijk voor minder stress en agressief gedrag.

De maatregelen beïnvloeden naast de gebruikers ook de medewerkers direct en positief. Werkgerelateerde stress daalt en ook de jobtevreden­heid stijgt. En een tevreden medewerker maakt het verschil in de omgang met gebruikers.

Hoe verminder je druktestress?

Eenpersoonskamers met privébadkamer

Gebruikers hebben meer stress in gedeelde (bad)kamers door de drukte en de verminderde privacy. Ze zijn vaker agressief, hebben meer gezondheidsklachten en trekken zich makkelijker terug.

Het leidt mogelijk tot een gelaten houding ten opzichte van uitsluiting, afzondering, time-out of isolatie. Gebruikers durven zelfs afzondering uitlokken om rust te vinden. Gebrek aan persoonlijke ruimte lokt vlucht- of vermijdingsgedrag en agressief gedrag uit. Gebruikers met een agressief verleden hebben extra nood aan persoonlijke ruimte.

In functie van preventie en de-escalatie is het wenselijk dat gebruikers kunnen beschikken over een eigen persoonlijke plek die ook overdag vrij toegankelijk voor hen is.

Gemeenschappelijke ruimtes, verplaatsbare zitplaatsen en voldoende oppervlakte

Gebruikers hebben baat bij gemeenschappelijke leef-, hobby- en activiteitenruimtes met verplaatsbare zitplaatsen, verschillende zitmogelijkheden en voldoende oppervlakte. Zo kunnen ze zelf hun persoonlijke ruimte en interacties regelen. De ruimtes moeten natuurlijk vrij toegankelijk zijn.

Meubilair dat je makkelijk verschuift maar niet makkelijk optilt voorkomt dat het ingezet wordt als wapen tijdens een agressieve uitbarsting.

Een lage sociale dichtheid

De term ‘sociale dichtheid’ slaat op het aantal individuen per oppervlakte- of volume-eenheid. Je berekent de sociale dichtheid van jouw voorziening of afdeling door de maximumcapaciteit aan gebruikers te delen door het aantal ruimtes dat voor gebruikers vrij toegankelijk is.

Bovenstaande formule berekent het aantal gebruikers per vrij toegankelijke ruimte. Het streefcijfer is 0,5 gebruikers per vrij toegankelijke ruimte.

In een afdeling met een lage sociale dichtheid bewegen gebruikers zich vrij tussen de ruimtes. Zo reguleren ze hun eigen interacties en vermijden ze ongewenst contact.

Als je de vrij toegankelijke ruimtes telt, denk dan aan:

  • privé en gedeelde slaapkamers
  • privé en gedeelde toiletten en douches
  • gemeenschappelijke ruimtes: zitruimte, keuken, ruimte voor activiteiten en ontspanning en de tuin op voorwaarde dat die vrij toegankelijk is en zitplaatsen heeft.

Reken gangen niet mee. Ze regelen het intern verkeer, zijn vaak smal en beperken de persoonlijke ruimte. Uit een analyse van registraties blijkt dat agressief gedrag zich vaak in de gang afspeelt.

Creëer rust- en vluchtheuvels door de groep op te splitsen over de ruimtes.

Hoe verminder je omgevingsstress?

Minder lawaai en betere akoestiek

Blootstelling aan oncontroleerbaar en onvoorspelbaar lawaai zorgt voor stress, lokt agressief gedrag uit en verhoogt het risico op instrumenteel agressief gedrag. Het heeft ook een negatieve invloed op de medewerkers.

Minder lawaai vergroot de kwaliteit van je communicatie en het contact met je gebruikers.

Geluidswerende muren en deuren en geluidsabsorberende oppervlakten verminderen een echo en de geluidsverspreiding.

Kamers onder eigen controle

Gebruikers ervaren minder stress als ze bepaalde zaken zelf kunnen beheren of controleren in hun kamer:

  • de tv of radio bedienen
  • een persoonlijk toets geven aan de slaapkamer
  • een slaapkamerraam (gedeeltelijk) openen
  • de temperatuur, het licht en het daglicht regelen

Vermijd complexe, moeilijk te bedienen apparaten. Ook dat lokt stress en agressie uit.

Duidelijke bewegwijzering

Een duidelijke bewegwijzering naar plaatsen en personen helpen ook, zowel voor gebruikers, (nieuwe) medewerkers als bezoekers

Verminder stress door positieve afleiding

Vrije toegang tot een tuin verhoogt het emotioneel welzijn

De tuininrichting behoudt best een natuurlijke, ongedwongen stijl met gezellige plekjes om zowel op jezelf te zijn als mensen te ontmoeten.

Weelderige planten en bloemen spelen een belangrijke rol. Te gestructureerde en geometrische tuinen met verharde zones zoals beton zijn minder effectief om stress te verminderen.

Buitenspeelmogelijkheden en buitensportaccommodatie

Buitenspeelmogelijkheden en buitensportaccommodatie die vrij toegankelijk is, is een aanrader.

Zicht op natuur

Helpt om boosheid te controleren.

Natuurlijke kunst brengt rust

Onderzoek toont aan dat de meeste gebruikers realistische en natuurlijke kunst verkiezen boven abstracte, surrealistische afbeeldingen of afbeeldingen die negatieve emoties uitstralen. Afbeeldingen met onnatuurlijke kenmerken, contrasterende elementen en onnatuurlijke verhoudingen kunnen het visueel systeem en de hersenen belasten en fysieke stress veroorzaken. Abstracte kunst en afbeeldingen worden makkelijker beschadigd dan kunst met natuurlijke elementen.

Daglicht doet deugd

Uit studies blijkt dat in ruimtes waar veel daglicht valt:

  • het agitatieniveau van personen met alzheimer daalt;
  • het verblijf van personen met een depressie verkort;
  • het welzijn van de medewerkers stijgt.

Ontwerp met toezichtsmogelijkheden

Toezicht vergemakkelijken

Hou een oogje in het zeil. Maak gemeenschappelijke ruimtes en slaapkamerdeuren zichtbaar van op een centrale plaats. Een ontwerp dat de observatiemogelijkheden doorheen de ganse afdeling vergemakkelijkt, helpt medewerkers om beter toezicht te houden, sneller in te grijpen en agressief gedrag te voorkomen.

Dit vermindert stress bij gebruikers omdat ze weten dat er sneller ingegrepen kan worden en bij personeel omdat ze weten dat collega’s hen zien en makkelijk kunnen bijspringen.

Zorg dat alle zones en ruimtes van de afdeling zichtbaar zijn vanuit de medewerkersplek. Voorzie overzicht, zuivere zichtlijnen, brede gangen, camera’s, veiligheidsglas tussen gemeenschappelijke ruimtes of half muur en half glas. Beperk het aantal gangen.

Breng de kwaliteit van de omgeving in kaart met de meetinstrumenten van Oazis

Hulplijnen

VIPA

Het Vlaams Infrastructuurfonds voor Persoonsgebonden Aangelegenheden (VIPA) ondersteunt de realisatie van welzijns- en zorginfrastructuur. Het VIPA geeft advies en begeleiding en verzamelt kennis en goede praktijken rond 'healing environment'.

Architectuur voor autisme

Stem je infrastructuur af op de noden van personen met autisme